Historia miasta

Sucha Beskidzka – Historia miasta

Przełom XIV i XV wieku to okres w dziejach Polski kiedy tron dzierżył Władysław Jagiełło. Wówczas znaczne części Beskidów pozostawały z dala od najważniejszych wydarzeń historycznych ówczesnego świata. Jednak na terenach śródgórskich dolin coraz odważniej postępowało osadnictwo i powstawały nowe miejscowości. Jedną z takich miejscowości była Sucha, na której lokację zezwolił w 1405 roku Książe Oświęcimski Jan II. Obszar, na którym została ulokowana osada leżał wówczas na granicy Księstwa Oświęcimskiego, a następnie wydzielonego z jego części Księstwa Zatorskiego.

O najwcześniejszym okresie dziejów Suchej wiemy niewiele. W 1564 roku na sejmie w Warszawie praw do osady dochodził szlachcic Strzała. To właśnie Strzałowie byli pierwszymi właścicielami miejscowości, potem przeszła ona w posiadanie Słupskich.

W roku 1554 Stanisław Słupski sprzedał Suchą krakowskiemu złotnikowi (nota bene swojemu przyszłemu zięciowi) Gaspare Catiglione, który po uzyskaniu nobilitacji przybrał od swojej posiadłości polskie nazwisko Kacper Suski. Kacper był pierwszym panem na zamku suskim. W miejscu drewnianego dworku Słupskich postawił murowany dwór obronny, który miał się stać na kilkaset kolejnych lat głównym ośrodkiem administracyjnym, kulturalnym i gospodarczym okolicznych terenów. Za czasów Suskiego, Sucha była znaczącym punktem na drodze łączącej Zator z osadami położonymi w górnym biegu rzeki Skawy. Po śmierci Kacpra Suskiego cały majątek przeszedł w posiadanie jego synów, którzy niestety popadając w ogromne długi są zmuszeni sprzedać swoje ziemie. I tak na przełomie XVI i XVII wieku Sucha przeszła na własność możnego rodu Komorowskich, w których rękach znajdowały się liczne ziemie na pograniczu polsko – węgierskim.

Wraz ze śmiercią głowy rodu Krzysztofa Komorowskiego, posiadłości którymi zarządzał podzielono na trzy części, a Sucha trafiła w ręce Piotra Komorowskiego. Od tej pory mowa już o „Państwie suskim”, z centrum na zamku w Suchej.

Piotr Komorowski był jedną z najbardziej zasłużonych postaci w historii miasta. Nie tylko utrwalił rolę Suchej jako centralnego ośrodka administracyjnego, ale także zadbał o jej rozwój społeczno – kulturalny. W latach 1608 – 1614 rozbudował dwór obronny Kacpra i przekształcił go w magnacką, renesansową rezydencję, wzorując się na Zamku królewskim na Wawelu, stąd Zamek suski nazywany jest nie bez powodu „Małym Wawelem”. Piotr ufundował też i postawił w Suchej kościół parafialny, jako wotum wdzięczności za cudowne uzdrowienie oka.

Po bezpotomnej śmierci Piotra w 1640 roku wszystkie dobra suskie trafiły w ręce jego bratanka – Krzysztofa Komorowskiego, który niestety zmarł tragicznie w 1647 roku, w dniu chrzcin swojej córeczki – Konstancji Krystyny.

Konstancja Krystyna w 1665 roku wyszła za maż za Jana II Wielopolskiego, późniejszego Kanclerza Wielkiego Koronnego, a Sucha pozostała w rękach Wielopolskich przez niemal 200 lat. W tym okresie na kartach historii szczególnie zapisała się Anna Wielopolska, która sprawowała rządy na zamku suskim od 1963 roku. Przeprowadziła liczne reformy, rozbudowała zamek o kolejną wieżę, przekształciła wygląd parku przy zamku, nadając mu symetryczni i elegancki styl francuski. Z rodem Wielopolskich wiąże się też rozbudowa kuźnic czyli dawnych hut żelaza, działających w Suchej do 2 poł. XIX w. to właśnie w tym czasie król August III nadał Suchej przywileje zezwalające na przeprowadzanie łącznie 12 jarmarków rocznie.

Warto zaznaczyć, że herbem Wielopolskich był Starykoń, do którego nawiązuje obecny herb miasta.

Pod koniec XIX wieku Sucha ponownie stała się centrum życia gospodarczego. W 1884 otwarto linię kolei transwersalnej, która prowadziła z Wiednia przez Żywiec i Nowy Sącz do Husiatynia koło Lwowa, skąd biegły drogi do Krakowa. Od tej pory kolej była jednym z głównych źródeł utrzymania mieszkańców, a Suchą jeszcze przez wiele lat nazywano „miastem kolejarzy”.

3 lipca 1896 Sucha na mocy Ustawy Gminnej, nadanej przez cesarza Franciszka Józefa otrzymała prawa miejskie. Wystarał się o nie hrabia Władysław Branicki. Po raz pierwszy mieszkańcy miasteczka mieli prawo wybierać władze miasta, która miały reprezentować ich interesy.

W 2. połowie XIX wieku „państwo suskie” jako organizm administracyjny przestało istnieć, w rękach jego dotychczasowych właścicieli – którymi wówczas byli już Braniccy – pozostał jednak suski zamek oraz spory majątek w samej Suchej i jej najbliższej okolicy. Jego ostatnim prywatnym właścicielem przed II wojną światową był Juliusz Tarnowski, który otrzymał go w spadku po swojej matce, Annie z Branickich.
Z nazwiskiem Branickich wiąże się powstanie wspaniałej kolekcji biblioteczno-muzealnej na zamku, w swoim czasie jednej z największych bibliotek prywatnych na ziemiach polskich. Zbiory te niestety uległy podczas II wojny światowej częściowemu zniszczeniu, a ocalała część weszła w skład różnych bibliotek i archiwów na terenie kraju.
Sucha aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku stanowiła część powiatu z siedzibą w Żywcu. Podczas okupacji niemieckiej Sucha została włączona bezpośrednio do Rzeszy jako graniczna miejscowość. W okresie powojennym, do 1956 roku miasto należało wciąż do powiatu żywieckiego, a w latach 1956-75 na mapie administracyjnej kraju po raz pierwszy pojawił się powiat suski. Oba powiaty – żywiecki i suski – stanowiły część województwa krakowskiego. W 1964 roku do tradycyjnej, dawnej nazwy miasta, dodano oficjalnie drugi człon – „Beskidzka”, jednoznacznie identyfikujący miejsce jego położenia na mapie Polski. W wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1975 roku, polegającej na likwidacji powiatów i utworzeniu 49 małych województw, Sucha Beskidzka została włączona do nowo utworzonego województwa bielskiego.
Od 1 stycznia 1999 roku Sucha Beskidzka znów jest miastem powiatowym, zgodnie z tradycjami historyczno-kulturowymi wchodząc w skład województwa małopolskiego.

W wyniku pierwszych wolnych wyborów, które odbyły się w maju 1990 roku suska społeczność na okres czteroletniej kadencji wybrała nowe władze. W dniu 16 czerwca 1990 roku Rada Miejska na stanowisko burmistrza powołała Ryszarda Listwana, który funkcję tę pełnił do 10 marca 1995 roku. Następnie zgodnie z  uchwałą z dnia 5 kwietnia 1995 roku burmistrzem miasta został  Andrzej Siwiec. W dniu 27 października 2002 roku po raz pierwszy odbyły się bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Największą ilość głosów zdobyli: Stanisław Lichosyt i Wit Mateusz Sarlej. Ponieważ żaden z kandydatów nie uzyskał 50% poparcia, w dniu 10 listopada doszło do drugiej tury wyborów. Wit Mateusz Sarlej wycofał swoją kandydaturę, a do walki o stanowisko burmistrza stanął trzeci z kandydatów Andrzej Ludwikowski. Ostatecznie w wyborach zwyciężył Stanisław Lichosyt, który na burmistrza miasta wybierany był kolejno w 2006, 2010, 2014 roku. Funkcje tę sprawuje do chwili obecnej.

Niewątpliwie najistotniejszym wydarzeniem w najnowszej historii miasta  było rozwiązanie kwestii własności zamku suskiego. W roku 1996 Gmina Sucha Beskidzka przejęła budynek od Skarbu Państwa i dokładała wszelkich starań, aby odzyskał on swoją świetność. Niestety pomimo nakładu prac oraz zaangażowania samorządu realizacja tego zadania stanęła w latach 2007-2016 pod znakiem zapytania wskutek roszczeń spadkobierców ostatnich prywatnych właścicieli zamku.

Ostatecznie w dniu 4 kwietnia 2016 roku burmistrz Suchej Beskidzkiej Stanisław Lichosyt oraz przedstawiciel rodu Tarnowskich, Władysław Juliusz Tarnowski podpisali akt notarialny, na mocy którego gmina Sucha Beskidzka odkupiła zamek wraz z przyległym parkiem, stając się jego  jedynym prawowitym właścicielem.

Zakup nieruchomości umożliwił pozyskanie funduszy unijnych na przeprowadzenie kompleksowego remontu zamku, który zakończył się w 2018 roku.

Obecnie zamek pełni rolę centrum kulturalnego miasta i regionu. W jego wnętrzach funkcjonują: Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej wraz z  Punktem Informacji Turystycznej, Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii oraz restauracja i hotel „Kasper Suski”. W zachodniej części parku zamkowego w tzw. „Domku Ogrodnika” mieści się Dział Etnograficzny Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej obrazujący życie mieszkańców regionu: Górali Babiogórskich i Górali Żywieckich.

Jedną z największych inwestycji miejskich ostatnich lat była budowa Centrum Kultury i Filmu im. Billy”ego Wildera. Budowa centrum rozpoczęła się wiosną 2019 roku i podyktowana była potrzebą odpowiedniego zaplecza na działalność artystyczną mieszkańców oraz organizację wydarzeń kulturalnych. Znajduje się tu sala widowiskowo-kinowa na 300 osób, garderoba, zaplecze artystyczne, wielofunkcyjna sala przeznaczona na zajęcia muzyczne, taneczne, ale również na konferencje i spotkania. Mieszczą się tu pracownie muzyczne i edukacyjne. W centrum swoją siedzibę mają dwie miejskie instytucje kultury: Miejski Ośrodek Kultury oraz Biblioteka Suska im. dra Michała Żmigrodzkiego.