Palmowa Niedziela

Niedziela Palmowa zwana również Kwietną Niedzielą lub Wierzbną otwiera w tradycji chrześcijańskiej Wielki Tydzień. Święto upamiętnia uroczysty  wjazd Jezusa do Jerozolimy. W tradycji chrześcijańskiej palma wielkanocna jest symbolem męczeństwa i triumfu zmartwychwstałego  Jezusa Chrystusa oraz nieśmiertelności duszy. W tym dniu msze św. w Kościołach Rzymsko - Katolickich  rozpoczynają się od obrzędu poświęcenia palm i procesji właśnie na znak wspomnienia wjazdu Jezusa do Jerozolimy.

W ostatnich latach upowszechniła się również w Małopolsce tzw. „Palma wileńska” lub wzorowana na niej. „Palma wileńska” – jak sama nazwa wskazuje – pochodząca z Wileńszczyzny i   jest dzisiaj najbardziej rozpowszechnioną formą w Polsce. Wykonana jest z suszonych naturalnych i farbowanych traw, kwiatów oraz ziół. Do ozdoby wykorzystuje się również kłosy zboża a charakterystyczny wierzchołek tworzą kolorowane trawy (tradycyjnie 11 gatunków traw).

Pomimo dostępność palm wileńskich i tzw. „kupnych” (tworzonych na potrzeby klientów czasami jedynie z wykorzystaniem regionalnych czy lokalnych tradycji)  nadal są przygotowywane palmy tradycyjne charakterystyczne dla naszego   regionu (Podbabiogórza i Ziemi Suskiej).

I tak w Stryszawie oraz  Lachowicach tradycyjna palma wielkanocna powinna być wykonana z „kocianek” (gwarowa nazwa wierzby) i z cisu, który obecnie już rzadko jest używany, a ozdobiona kolorowymi wstążkami z bibuły. Bardziej powinna być rozłożysta niż zwarta co zapewne związane jest z tzw. palmą babską występującą u Górali Żywieckich.

W  Zawoi tradycyjna palma ma również kształt wiązanki (najwyżej do 1 m.) zrobionej z wierzbowych witek z baziami z dodatkiem cisu, jałowca a czasami gałązek wiśni, zdobiona  barwinkiem i  mirtem oraz wstążkami. 

Tradycyjna palma w  Suchej Beskidzkiej winna być wykonana - podobnie jak w pobliskich miejscowościach -  z wierzbowych witek z baziami z dodatkiem cisu czy jałowca. Współcześnie zdobiona jest przede wszystkim  bukszpanem i wstążkami.

We wszystkich miejscowościach i parafiach Podbabiogórza  palmy dodatkowo winy być  upiększone kolorowymi kwiatami wykonanymi z bibuły. 

Poświęcone posiadają zgodnie z wierzeniami funkcjonującymi do dziś właściwości magiczne: zabezpieczające przed burzami i gradami, jak i je zwalczające oraz zapewnienie dobrego chowu zwierząt oraz  dobrego urodzaju plonów. W związku z tym nadal przechowywane są „ na widocznym miejscu”. Jak wynika z badań etnograficznych wciąż zdarzają się  domy, w których  pali się palmy w czasie burz czy gradobicia.

Szukając informacji i opisów dotyczących  Niedzieli Palmowej warto siegnąć po "Kalendarz Polski" autorstwa Józefa Szczypki w ktorym czytamy:

"Jak wyglądała kiedyś Niedziela Palmowa albo inaczej Kwietna? „W Kwietną Niedzielę kto bagniątka nie połknął, a dębowego Chrystusa do miasta nie doprowadził, to już dusznego zbawienia nie otrzymał!'’ To zdanie Reja (chociaż ironiczne) przypomina o dawnych obchodach tamtego dnia, które dziś całkiem zanikły. Tak więc połykano bagniątka, czyli bazie, wierząc, iż przyniesie to nie tylko „duszne zbawienie", ale i da pożytek ciału w postaci dobrego zdrowia (zwłaszcza zapewni zdrowie gardłu), a na pamiątkę wjazdu do Jerozo­limy wprowadzano uroczyście do kościoła wózek z figurą Chrystusa siedzącego na osiołku. Po miastach wózek ów jeździł od kościoła do kościoła, otrzymując honorową asystę rajców lub siepaczy miejskich, wszędzie zaś nie mogło się obejść bez radosnych procesji, kwiatów rzucanych przez dzieci i palm, którymi zaściełano drogę przejazdu albo bito się nimi, widząc w tym wszakże nie tyle gest pokuty, ile znany zabieg zdrowotny.
       Palmy, polskie palmy wierzbowe z bagniątkami widziało się tego dnia wszędzie. Był zwyczaj — na przykład w okolicy Łomży — że dziewczęta już od świtu nie rozstawały się z wierzbiną, smagając nią każdego, kogo tylko udało im się spotkać, i pokrzykując wesoło „nie ja biję — wierzba bije!” Musieli się pilnować zwłaszcza parobcy, by ich nie wychłostały, jeszcze gdy spali na swych barłogach. Koło Suwałk zamiast dokazujących dziewuch  smigały rózgami wyrostki, które wpadały do chałup i biły śpiochów z wołaniem „nie ja biję wierzba bije, za tydzień — wielki dzień!” A wreszcie palmę należało mieć podczas nabożeństwa. Królowie otrzymywali palmy od dzieci magnackich, inni brali gałązki z baziami nie tak ceremonialnie, ze stosu przygotowanego przez służbę kościelną, a najczęściej przynosiło się je już z domu, ustrojone, kolorowe, paradne. Służyły po poświęceniu różnorako ludziom. Zjadało się trzy bazie, aby nie bolało gardło. Gałązki wsadzone za święty obraz mogły się przydać przy „odpędzaniu” chmur gradowych. Krzyżyki, zrobione z tych gałązek i wetknięte w rolę, mogły tak samo chronić przed klęskami, a także przysparzać urodzaju. Niewiele z ich świetności pozostało do dzisiaj, czas wyraźnie je ograniczył w mocy i zmniejszył do paru skromnych gałązek. Chociaż w górach... Lej się łzo, bo dla mnie palma to przede wszystkim potężna, majestatyczna, wysoko furkocząca wstążkami bagnieć góralska, która zdobiła kiedyś moje dziecięce wiosny. To cudo mierzy nieraz kilka metrów, wymaga żerdki lub innych solidnych materiałów przy konstrukcji, mieni się honornie barwami i powiewa smreczynowo-kwiatową kistką, a nieraz jeszcze, ujęte w silne kawalerskie łapska; staje ochoczo do boju, gubiąc w nim swoje wstążki jak bitny ptak pióra. Las takich rozkołysanych, sczepionych z sobą bagnieci — Boże, czyż może być coś ciekawszego, kiedy wybucha wiosna i kiedy patrzy się na świat chłopięco niespokojnymi oczkami?"
 

Na podstawie:
Józef Szczypka, Kalendarz Polski. Warszawa 1984.

Święta, tradycje i zwyczaje na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce. Oprac.  M. Leśniakiewicz, A. Peć, A. Spyrczyńska, B. Woźniak. Kraków 2020.