Chińska gazeta

20 kwietnia obchodzony jest Dzień Języka Chińskiego. W zbiorach Muzeum Miejskiego znajduje się nietypowy zabytek związany z tym dniem, jest nim karta z chińskiej gazety.

Gazeta pochodzi z Szanghaju z I połowy XX w. Szpalty zadrukowane są dalekowschodnimi znakami. Pod jednym z nagłówków znajduje się dodatek anglojęzyczny: Universal Gazette. Shantung Road Shanghai Offices D 161.

W XIX w. znaczenie gospodarcze Szanghaju wzrosło. Na mocy traktatu nankińskiego z 1842 r. kończącego I wojnę opiumową zmuszono Chiny do otwarcia pięciu wielkich portów - w tym Szanghaju i zlikwidowania Kohongu (zrzeszenia chińskich gildii posiadających monopol na handel z cudzoziemcami). Kolejne traktaty gwarantowały eksterytorialne koncesje dla Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Francji i Japonii (na mocy traktatu z Shimonoseki powstały japońskie fabryki, których wzór został powielony przez kolejne mocarstwa). Szanghaj stał się dalekowschodnim centrum gospodarczym, któremu nadano przydomek „Wielkich Chińskich Aten”. W 1927 r. uzyskał status oddzielnej prowincji. W następnych latach obywatele wielu krajów i kontynentów zaczęli masowo przybywać do Szanghaju; w latach 20. i 30. udało się tam aż 20 tys. Białorusinów i Żydów (uciekli z nowopowstałego Związku Radzieckiego). W 1932 r. Szanghaj był już piątym miastem świata; w tym czasie mieszkało tam aż 70 tys. cudzoziemców. Zastało wówczas nawet ukute określenie na ową grupę społeczną: Shanghighlander.

Pismo chińskie czy alfabet chiński?

Nie możemy mówić o czymś takim jak alfabet chiński, ponieważ alfabet istnieje tylko w językach, które w piśmie posługują się zapisem fonetycznym. Pismo chińskie jest pismem sylabowym logograficznym (ideograficzno-fonetyczne). Składa się ze znaków, które na ogół odpowiadają poszczególnym sylabom. Przeważająca większość znaków ma również odrębne znaczenie jako wyraz (słowo). Jest to systemem otwartym, co oznacza, że ciągle powstają nowe znaki. Pismo chińskie składa się z około 50 000 znaków, wypracowanych w toku długiej ewolucji. Znajomość tzw. tradycyjnego pisma chińskiego nadal pozwala odczytać starożytne teksty. W języku współczesnym ponad 95% objętości tekstów w codziennej prasie i popularnych książkach jest pisane przy użyciu 5-6 tysięcy najczęściej używanych znaków. Tyle wystarczy się nauczyć, żeby biegle czytać. Aby nie być uważanym za analfabetę, trzeba znać 2000 znaków. Pismo obejmuje również własny system cyfr oraz pozwala na sinizację nazw obcych na zasadzie m.in. podobieństwa fonetycznego.

Ortografia pisma chińskiego obejmuje kształt oraz kolejność stawianych kresek, których wyróżnia się obecnie 12 rodzajów – od kropki do połączenia kreski poziomej i pionowej. Prawidłowo wykreślony znak powinien dać się wpisać w kwadrat. Chociaż niektóre rodzaje kresek mają kształt łuku, w piśmie chińskim – w przeciwieństwie do japońskiego czy koreańskiego – na ogół nie występują kształty okrągłe. Wyjątkiem mogą być ozdobne czcionki oraz pismo trawiaste. W ostatniej, historycznej odmianie chińskiej pisma, tzw. wzorcowej, do studiowania zasad ortograficznych służył znak „Yong”. Wyróżniano wówczas osiem podstawowych kresek.

Interpunkcja i kierunek pisania - W dzisiejszym chińskim stosuje się znaki interpunkcyjne takie jak przecinek (,), kropka (.), kreska (－), znak zapytania (?), wykrzyknik (!) itd. Jednak nie stosuje się odstępów między wyrazami, co sprawia wiele problemów osobom zaczynającym naukę języka chińskiego (wyrazy mogą się składać z dwu, trzech i więcej sylab, a więc i znaków).

Istnieją trzy sposoby grupowania znaków:

• „z góry na dół”, w kolumnach od prawa do lewa – tradycyjny sposób pisania, wywodzący się czasów przed wynalezieniem papieru, kiedy wykreślano znaki jeden pod drugim np. na bambusowych deszczułkach;
• „poziomo od prawej do lewej” – tradycyjny, komplementarny do zapisu pionowego, najczęściej w ten sposób ułożone są napisy na tablicach w zabytkowych pałacach i świątyniach w miejscach, gdzie zapis pionowy wyglądałby nieestetycznie lub się nie mieścił, dziś stosunkowo rzadko spotykany; pojawia się niekiedy w napisach na pojazdach, umieszczanych tak, by napis czytało się od przodu pojazdu;
• „poziomo od lewej do prawej” – analogiczny do stosowanego na Zachodzie; stosowany w przeważającej większości publikacji w ChRL, na Tajwanie i w Hongkongu spotykany równie często, jak tradycyjny zapis pionowy.

Kaligrafia

Chińczycy zawsze przykładali wielką wagę do eleganckiego wyglądu pisma. Kaligrafia jest w Chinach traktowana na równi z innymi dziedzinami sztuki, a dzieła kaligraficzne cieszą się poważaniem i zainteresowaniem kolekcjonerów. Granice między kaligrafią, poezją i malarstwem często się zacierają. Bardzo popularna w chińskiej sztuce forma to wykaligrafowany wiersz na obrazie łączącym się z jego treścią. Razem z pismem przejęto z Chin zamiłowanie do kaligrafii także w Korei, Japonii i Wietnamie, gdzie wypracowano własne szkoły kaligraficzne. W odróżnieniu od kaligrafii europejskiej nie była wyłącznie sztuką dekoracyjną i sposobem pięknego pisania, ale miała status samodzielnej sztuki, a dzieła kaligraficzne były wysoko cenione, oprawiane jak obrazy i kolekcjonowane. Rozwinęła się w pełni od czasów dynastii Jin (lata panowania: 265-420) i jest kontynuowana do dnia dzisiejszego. Wchodziła w skład tzw. czterech sztuk (które winien znać każdy wykształcony człowiek), a w połączeniu z poezją chińską i malarstwem, tworzyła tzw. „trzy doskonałości”. Umiejętność tworzenia kaligrafii była oznaką człowieka uczonego, osoby o wysokim statusie (wśród wybitnych kaligrafów byli nawet cesarze); osoby takie, zwłaszcza politycy zaznaczały swój patronat podarunkiem w postaci dzieła kaligraficznego.

Style kaligrafii - Wyróżnia się kilka klasycznych stylów kaligrafii, przy czym zasadniczo różnice między nimi sprowadzają się do kształtu linii (kanciaste/krągłe, grube/cienkie) oraz stopnia abstrakcyjności znaku. Ten ostatni wyraża się zwykle przez prędkość pisania (efekt „zamaszystości”) i tendencję do pisania kształtów składających się z wielu kresek jednym pociągnięciem instrumentu piszącego. W skrajnych przypadkach piszący może jednym pociągnięciem napisać kształt zawierający nominalnie kilkanaście kresek.

Fot. MMSB.